SİNOPLU PHOCAS VE
AMASYALI BAŞPİSKOPOS ASTERİUS
Mitridatlardan beri dini eğitim merkezi olan Amasya bu
özelliğini Roma döneminde ( ki Roma ile Mitridatların inanışı arasında pek fark
yok ) korumuş olmalıki Roma İmparatorluğu Hristiyanlığı kabul ettiğinde bile
Amasya dini merkez olma özelliğine devam etmiştir. Bunda en önemli pay tabii ki
Amasya’nın korunaklı bir yer olması, olması muhtemel büyük dini kurum binaları,
kütüphaneler ve bilgi birikiminin bu topraklarda yoğunlaşmasıdır.
Bu yazıda ise sayın Durmuş Gür ve
Fatma Gür’e ait okuduğum bir makale üzerinden Rahip Phocas, Amasyalı Rahip
Asterius üzerinden Amasya ya yoğunlaşacağız.
 |
Resim 1 St. Phokas, Kiev St. Sophia Kilisesi,
Fresko, 11.
Yüzyılın İkinci Yarısı
(Grotowski, 2010: 146, Fig. 7)
|
SİNOPLU PHOCAS
İlk önce Sinoplu Phocası
Makaledan alıntılarla biraz tanıyalım.
Hıristiyanlık’ta kutsal sayılan ve rölik
kültü açısından büyük öneme sahip Azizler, Bizans inanç kültüründe önemli bir
yere sahiptir. Bölgeden bölgeye çeşitlilik gösteren bu kültürde bazen ortak
atribüler bazen de isim benzerlikleri dikkat çeker. Akdeniz’de görülen Hagios
Nikholaus gibi Karadeniz’de kutsal sayılan Hagios Phokas’ın kendine has bir
külte sahip olduğu görülür.
Araştırmalar
doğrultusunda Herakleia Pontikeli Phokas ya da Sinoplu Phokas olarak tanımlanan
Hagios Phokas’ın aslında yaşadığı dönemde bir Hıristiyan ve hatta Aziz
olmadığı, yaptığı iyilikler ve Hıristiyan halka yardımlarından dolayı
işkencelere maruz kalarak öldürüldüğü ifade edilir.
Araştırmalar doğrultusunda tespit edilen
Hagios Phokas Kültü’nün 4. yüzyıldan itibaren Karadeniz özellikle Pontos, başta
olmak üzere Anadolu’nun hatta Ege ve Akdeniz sahillerini de aşarak Adriyatik
Denizi’ne ulaşan bir üne sahip olduğu bilinir.Hagios Phokas kültünün 10. yüzyıla kadar çok
geniş bir coğrafyada aktif bir şekilde devam ettiği görülür
Hıristiyanlığın ilk yayıldığı
topraklardan olan Amasya da birçok aziz var olmuştur. Bu azizlerin çoğuda
efsanelere dayandırılmıştır. Birçoğu hakkında kesin bir bilgi olmamakla
birlikte kendinden sonra gelen din adamları ve halk tarafından yarı
tanrılaştırılmıştır. Phocas da bu şekilde ortaya çıkarak tüm Anadolu, Balkanlar
ve Kuzey Karadeniz’de önemli bir yer edinmiştir.
AMASYA BAŞPOİSKOPOSU ASTERİUS’UN
PHOCASI TAKDİMİ
 |
| Amasya Başpiskoposu Asterius |
M.S. 4 .yy Da yaşayan
piskopos Asterius’un halen internet sitelerinde satılan o zamanlarda yazdığı “modern
zamanlar için eski vaazlar” kitabının yazarıdır. 451 tarihli Kadıköy
Konsili’nde Samsun ve Amasya’dan Phokas adında bir piskoposun konsile katıldığı
görülür. Bu da Hristiyanlık açısından Amasyanın önemini göstermektedir. Aşağıda
ilgili makalede Phocas’ın esasında Piskopos Asteriusun takdimleri ile üne
kavuştuğu ve hakkında bilinenlerin çoğunun da kaynağının Amasyalı başpiskopos
Asterius olduğunu gösteren alıntılar paylaşacağız. Ayrıca Asteriusun Phocas’a
ait röllikleri bizzat Amasyaya getirerek adına yapılan bir kiliseye koyduğu da
söylenmektedir.
Amasya Piskoposu
Hagios Asterius tarafından kutsal sayılan Sinoplu Phokas, kesin tarihi
bilinmemekle birlikte 4.-5. yüzyıllarda Aziz ilan edilmiş ve böylelikle Phokas’ın Sinop’ta olduğu ifade edilen
röliklerinden bazıları Amasya’ya aktarılarak Sinop ve Amasya arasında dini
bir bağ kurulmuştur. Tarihsel
süreçte kutsal sayılan Phokas’ın rölikleri Antakya (Antiochia) ve İstanbul
(Konstantinopolis) başta olmak üzere birçok yere aktarılarak kültürel ve dini
açıdan birçok coğrafyada hakim olması sağlanmıştır.
 |
| Amasya
Başpiskoposu Asterius'un modern zamanlar için eski zamanlar kitabı |
Phokas’ın hayatı, anonim vitalarda, Amasya Piskoposu Hagios Asterius’un kutsal yazılarında ve Ioannes Chrysosthomos’un kutsal vaazlarında karşımıza çıkmaktadır. Amasya Piskoposu Asterius, Hagios Phokas hakkında çeşitli bilgiler sunar ve Phokas’ın röliklerinden bazılarını Amasya’ya götürmüştür (.Hagios Asterius ve Ioannes Chrysosthomos’un Vaazlarında Hagios Phokas Amasya Piskoposu Hagios Asterius’un, Phokas hakkındaki övücü sözleri, Hıristiyan Hacılar’ın çok uzak mesafelerden Sinop’taki Phokas’ın mezarı ve kilisesine akın etmelerini sağlamıştır.Çeşitli dönemlerde Phokas’ın kutsal emanetlerini, Amasya dışında Roma ve Antakya’ya da aktarıldığı bilinir.
HAGIOS PHOKAS ADINA
İNŞA EDİLEN KİLİSELERDEN BAZILARI
Phokas denince akla ilk gelen iki yer olan Amasya ve Sinoptur.
Bunun nedeni de önemli bir güzergahta olan Amasya şehrinin dünyaya açılan
kapısının bir liman kenti olan Sinop olmasıdır. Phocas adına inşa edilen
özelliklede Amasyaya inşa edilen klise hakkında alıntı paylaşalım.
Hagios Phokas, 4. yüzyıldan itibaren başta
Karadeniz olmak üzere Ege, Akdeniz ve Adriyatik Denizi’ne kadar olan geniş
coğrafyalarda önemli bir külte sahip olan Phokas’ın rölikleri birçok yere
taşınmıştır. Taşındıkları yerlerde adlarına kiliseler inşa edilen Phokas’ın
adına, deniz ve okyanusa kıyısı olan kentlerde kiliselerin inşa edildiği
görülür.
10. yüzyıldan itibaren
Karadeniz’de lokal bir inanç sistemine sahip Phokas’ın adına kiliselerin inşa
edildiği bilinmektedir. Başta Sinop, Trabzon, Amasya, Giresun ve İstanbul’da
Phokas’ın adına inşa edilmiş birçok
yapının adı bilinir fakat yapıların çoğu ya yıkılmış ya da yerleri
bilinmemektedir.
 |
| Phocas'ın öldürülmesi |
Amasya (Amaseia) Hagios Phokas Kilisesi
Hagios Phokas denilince akla ilk olarak
Sinop ve Amasya gelmektedir. Hagios Phokas adına Amasya’da Hagios Asterius
tarafından bir kilise inşa edildiği bilinir. Yapının kesin inşa tarihi ve
durumu hakkında henüz net bir bilgi yer almamaktadır.
Amasya’da Hagios
Phokas adına büyük bir kilise inşa edilmiştir. Çeşitli pahalı lüks hediyelerle
süslenen kiliseye imparatorlar hediyeler göndermiştir (Driver, 2005: 249).
Phokas’ı kutsal sayan
ve adına methiyeler sunan Hagios Asterius, aziz ilan ettiği Phokas’ın
röliklerini Amasya’ya aktarmıştır. Böylelikle Sinop ve Amasya arasında
kültürel, ekonomik ve inanç turizmi açısından hareketlilik sağlanmıştır.
Bilindiği kadarıyla da Sinop, Amasya için Karadeniz’e açılan önemli bir kapı
niteliğindedir.
 |
| Sinoplu Hagia Phocas |
Sonuç olarak
başta da dediğimiz gibi Anadolu ve Amasya tüm zamanlarda insanlık açısından
önemli bir yer teşkil etmiştir. Dini açıdan da bu böyle olmuştur. Erken Hıristiyanlığın
ilk döneminde de bu önem devam etmiştir. Amasya’da devamlı Hıristiyan din
eğitim kurumları ve bunların başında etkili başpiskoposlar bulunmuştur.
Bunlardan birisi olan Asterius’un parlattığı Phocas’tur. Phocas mitolojilere de
konu olunca birazda Hıristiyanlık dininin kendi mayası gereği Asteriustan daha
çok tanınır hale gelmiştir. Asteriusun Phocas’ın rölliklerini getirip Amasyaya
yaptığı kiliseye gelince. 1915 teki büyük yangına kadar Amasya’da bir çok klise
mevcuttu. Ama bunların çoğu Ermeni kilisesi idi. Fakat o zamanlarda Hıristiyanlıkta
mezhep ayrışmaları daha belirginleşmemişti. Phocas’ın röllikleri nerde, çalındı
mı, başka bir yere mi gitti. Yoksa halen toprağın altında mı Allah bilir. Ama
benim aklıma gelen bir yer var. Oda bana kalsın. Kalın sağlıcakla…
KAYNAKLAR :
1.
Durmuş GÜR, Fatma GÜR, HAGIOS PHOKAS-CBÜ SOSYAL
BİLİMLER DERGİSİ - Cilt:14, Sayı:3,
2.
DRIVER,
Lisa D. Maugans (2005), “The Cult of Martyrs in Asterius of Amaseia’s Vision of
the Christian City”, Church History, Vol. 74, ss.236254.
4.
Asterius hakkında :https://alchetron.com/Asterius-of-Amasea
NOTLAR:
1. Phokas adına inşa edilen yapıların yanında
Karadeniz Bölgesi’nde birçok Aziz’in kültünün hakim olduğu ve bu Azizler’in
adına birçok yapının inşa edildiği bilinmektedir. Amasyada phocas adına klise
inşa edildiğini iddia eden yayın -Hagios
Phokas, Amasya (Bryer and Winfield, 1985: 71)
2.
Amasya azizlerinden bahseden kaynak kitap : Amasya
(Amaseia) Azizleri 3 / 16 Mart. Amaseia (Amasya) Şehidi Hagios Eutropius,
Martyrs Cleonicus ve Basiliscus (Driver, 2005: 236-254).26 Nisan / 9 Mayıs.
Amaseia (Amasya) Hieromartyr ve Piskoposu Basil
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder